Kva er frilynde?

Mange har nok spurt seg kva det tyder at BUL er eit frilyndt ungdomslag. Ordet er ikkje eit me ser så ofte i dag, så det er ikkje alltid godt å vita kva det vil seia. For dei som er godt kjende med dansk og riksmål kan det kanskje hjelpa å vita at frilyndt stundom vart omsett til frisindet i gamle aviser. No er både det og frilyndt nokså opne omgrep som høver til så mangt, og dei to orda kan endåtil tyda ulike ting. Her er difor eit utdrag frå boka Noregs ungdomslag (1966) av Knut Fortun, som gjer greie for korleis frilyndt er bruka i NU-samanheng:

Laga i Noregs Ungdomslag har alt frå første stund vore kalla frilynte ungdomslag. Så tidleg som 1894 var det så mange lag på Sunnmøre at dei skipa Sunnmøre frilynde Ungdomssamlag.

Nemninga frilynt har vore uløyseleg knytt til Noregs Ungdoms­lag alt frå sam­skip­naden vart til. 25 års­skiftet[sic] som kom ut i 1921 bar namnet «Den frilynde ungdoms­rørsla», Folkeskriftet som Kr. Selid gav ut til 50 årsjubileet i 1946 heitte: «Frilynt ungdoms­arbeid gjennom 75 år.»

Nemninga fri­lynt blir tolka på ymis vis. Men det kan ikkje vere tvil om at ordet vart skapt sam­stundes som ungdoms­laga vaks fram, og at det er knytt til arbeidet og føremålet for desse laga. Order frilynt kan ikkje tolkast utan å sjå på den historiske bak­grunnen. Med frilynde meinte skiparane at ungdoms­laga skulle frigjere seg frå det pietistiske livs­synet, frå den politiske unionen med Sverige og det danske skrifts­pråket. Dei frilynte ungdoms­laga skulle arbeide for eit lyst og glad­værug kristen­syn i samsvar med Grundtvigs syn. Ungdoms­laga skulle vere med i striden mot unionen. Ungdomslaga skulle stø opp om alt norsk reisings­arbeid. Serleg var det viktig å skapa rett og rom for det nynorske skrift­målet, som Ivar Aasen hadde laga normalen til «bygd pa dei levande dialektane».

Den frilynte ungdomsrørsla, som Noregs Ung­doms­lag er sam­nemnaren for, har allid vore ein talsmann for toleranse og vidsyn. Det høyrer med til arbeidet å ale fram vørnad for andre meiningar. Men det må og skal ikkje tyde at ungdoms­laga og medlemene skal la vere å ta stode til aktuelle samfunns- og kultur­spørsmål.

Laga har skyldnad til å sjå til opp­havet og arbeide for dei sakene som skapte laga og lands­sam­skip­naden. Visst er det si at somme av dei sakene som var samlingsmerke for 60—70 år sidan anten er løyste eller ter seg på annan måte i dag. Men no som før trengst det opplysning om vårt politiske sjølv­stende. Skal folkestyret vera levande, må dei unge få kunn­skap og øving i å nytte det. Religigst trong­syn finst det mykje av den dag i dag, og ungdoms­laga har ei stor oppgåve i å verne om etiske verdiar. Striden for å skape rom og vørnad for norsk mål, er på ingen måte slutt. No som før trengst det at ungdomen lærer å vørdsle om vår eigen språkarv og gje levelege vilkår for dei som skaper kultur­verdiar pa norsk mål. Ein av dei viktigaste program­postane til ungdoms­laga er å verne om dialektane.

Dette er serleg viktig i dag, når ord og vendingar frå andre sprak, serleg engelsk, trengjer seg inn i bade bygd og by. Talemålet blir mykje påverka, og vi treng difor enda tryggare feste i eit normalmal. For dei fleste vil det falle mest naturleg å velje nynorsk som normalmål både i skrift og tale.

Grunntanken i det frilynte ungdoms­arbeidet er å skape ein ungdom med ideelle hugmål. Dei som er med i dei frilynte ungdoms­laga skal lære at det er viktig å ta vare på nasjonal fedrearv, skaffe seg kunnskap og vere villig til å ofre noko for samhald og samyrke både her heime og med verda elles.

Sjå faksimilar av boka på nb.no

Med dette utdraget skulle alt vera klart og greitt, men ein bør enno hugsa at grunnlaget for ordet frilyndt som skildring av ungdomslaga ikkje naudsynleg er alt som ligg i ordet i dag. Med åra har ordet vore tolka (og mistolka) utallege gonger, og kvart lag har truleg ein eller annan variasjon i tilnærminga si til det å vera frilyndt.